تحلیل اساتید حوزه و دانشگاه از اقتصاد اربعین(بخش چهارم)

به گزارش روابط عمومی جامعه ایمانی مشعر، برخی از اساتید حوزه و دانشگاه به بیان دیدگاه خود پیرامون «اقتصاد اربعین» پرداختند که در چندین بخش، به انتشار این نظرات خواهیم پرداخت.

دکتر حسن مخملی، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور تهران

نظریه نامعادلات اقتصادی اربعین

مقدمه

اگر چه برای تبیین هر نظریه یا الگو و یا مدل بایسته است به مبانی فلسفی، معرفت‌شناسی و روش شناسی پرداخت و سپس آنرا پایلوت (اجرا) کرد و میزان ادعاها و رفتار عاملان و یا تاثیرپذیران را مورد بررسی قرار داد و با اجرای تکراری، آنرا عمومیت داد و به اثبات رسانید. لیکن نظریه نامعادلات اقتصادی اربعین یک موضوع چند رشته ائی است و از قواعد علوم و اقتصاد متعارف پیروی نمی کند بلکه به عنوان یک پدیده اعجاب انگیز پیش روی نظریه پردازان و الگوسازان و مدل سازان رشته های مختلف علوم انسانی است و بلحاظ مشاهده رفتار اجتماعی - اقتصادی میلیون ها نفر از مردمان در یک پدیده بین المللی غیر قابل اغماض شده است.

کما اینکه؛ علمای علوم انسانی به ویژه رشته های علوم اجتماعی و اقتصاد و مدیریت از رفتار دیگر موجودات مانند مورچه ها و زنبور عسل و کوچ غازهای وحشی و رفتار کبوتران برای مدل سازی رفتارهای اجتماعی الگو می گیرند، باید اذعان کرد رفتارهای جامعه آماری میلیونی و تکرار و توسعه بی نظیر آن در یک دوره زمانی خاص در سراسر دنیا به ویژه از نجف تا کربلا نیز منبع بسیار مهمی برای اعلام یافته های مشاهدات قابل تأمل برای نظریه پردازی در حوزه های اقتصادی - اجتماعی است.

پیش زمینه های ادراکی چند رشته ائی بودن موضوع اقتصاد نامعادلات اربعین

بر این اساس برای ادراک بهتر قلمرو و حوزه های مرتبط با این پدیده پیش نیازها و الزاماتی پیشنهاد می گردد.

این موارد عبارتند از؛

تعریف کلیات معادلات و اصالت های مکاتب اقتصادی سوسیالیزم و لیبرالیزم و نظام های ترکیبی و صوفیگری

کلیات و تعریف اربعین و واقعه شهادت حسین ابن علی علیه السلام و روایات وارده

توصیف ساختار جغرافیایی و جغرافیای انسانی و اجتماعی و جمعیتی کشور عراق و نجف و کربلا

تبیین وضعیت زیرساختها و شاخص های اقتصادی عراق و روایتگری ۵ جنگ عراق طی ۴ دهه اخیر

الگوی اربعین

ویژگی های الگو؛

آداب و اعمال اربعین ؛ غسل و نماز و زیارت و اذکار وارده

غیر دولتی و غیر حاکمیتی و فرا جناحی - سیاسی.

فرا استانی و عدم اختصاص بودجه و برنامه استانی و کشوری اربعین

غیر شرکتی.

غیر خصوصی.

غیر انتفاعی.

غیر تعاونی.

مردمی.

فرانژادی.

فراقومیتی.

فراملی.

فرا ملیتی.

فرامذهبی.

فرا جنسیتی

اقتصاد پناهندگی و حمایت های سازمان ملل

تجمعات المپیک های ورزشی و امنیت، اعم از؛ دزدی و خشونت و اوباشیگری (وندلینگ)

اقتصاد و آب در اربعین

اقتصاد و غذا

اقتصاد و بهداشت و سلامت

اقتصاد و امنیت

اقتصاد و حمل و نقل

اقتصاد و منحنی کار - استراحت

اقتصاد و کمبود امکانات و پدیده صف

اقتصاد و یارانه به فقرا و وارونگی فقر اقتصادی و انفاق و بخشش

اقتصاد و فرهنگ میزبانی به هر کس

میزبانی با التماس و کمال میل و ارائه خدمات غیر متعارف و مجانی

میزبانی بدون چشمداشت

میزبانی بدون چشم و همچشمی

با توجه به نوع نگاه به اربعین، مبتنی بر اقتصاد متعارف یا لیبرالیستی؛ انسانها و دولتها و فعالان اقتصادی باید این شرایط را مانند هر موقعیت دیگر High season : )the time of year when businesses make a lot of money and prices are high) ببینند.

لایه های پنهان اقتصاد نامعادلات اربعین

اما بر اساس نامعادلات اقتصاد اربعین؛ تمام فقرای معتقد به فردی بنام شهید حسین ابن علی علیه السلام ملقب به پدر بندگی و سید شهدای کربُ بلا؛ صدر نشین مجلس عشرت می شوند و در عیش و مستی می کوشند.

این دیدگاه؛ معادلات اقتصاد حرص و طمع متعارف غربی را زیر و رو می کند، به عبارت بهتر؛ فقرا به اغنیاء با احترام و التماس، همه کم‌داشته ها و ناداشته هایشان را می بخشند.

این پیروان مستضعف و مستِ شهید ظلم و بی عدالتی با حل نامعادلاتی چون نذر و انفاق؛ آثار خرد و کلان اقتصادی جدیدی را برای خود و جامعه و بازار و حکومت ایجاد می کنند که به آن "برکت" و "توزیع عادلانه ثروت" نیز گفته می شود.

بعبارت دیگر؛ این رفتارها و کنشهای ارزشی اقتصادی نه تنها هیچ آثار خارجی منفی ندارد، بلکه؛ دارای آثار خارجی و داخلی فزاینده مثبت در اقتصاد نیز می باشد.

فقرای عزادار پسر علی که محققی مسیحی (جرج جرداق) نهج البلاغه ایشان را صدای عدالت نامیده است؛ بدین وسیله با برگزاری یک کارگاه عملیاتی آموزشی بطول میلیونها کیلومتر در جهان به اغنیاء درس بخشش و میهمانیِ بلا عوض می دهند.

ایشان تابع وارون لذت و سود اربعین را با قیود حداکثر سازی هزینه و صفر کردن سود برآورد می کنند و به اغنیاء درس تواضع و سعه می دهند که نه تنها نباید از زیر خمس و زکات و مالیات فرار کرد بلکه با اشتیاق و صداقت برای تقرب به خداوند باید با قرض الحسنه و صدقه و انفاق معادلات کنز و تکاثر را شکست.

نظریه نامعادلات اقتصادی و غیر مادی اربعین حسینی معتقد است نه تنها نباید درب جیبها و کیفها و گاوصندوقهای پول و دارایی را بست بلکه باید همگان دست در جیب یکدیگر برده و هر مقدار که نیاز دارند بردارند تا توزیع و بازتوزیع پول و سرمایه و ثروت با ظرفیت های مردمی عادلانه شود و این راه حل اقتصادی مهم در روایات ذیل عنوان نشانه های عصر ظهور وارد شده است.

البته ناظران عاقل معتقد به اقتصاد طمع و حرص که مترصد حداکثر سازی سود و لذت هستند به این دسته از فقرا، مجنون می‌گویند، زیرا؛ با دستگاه محاسباتی اقتصاد معیشت ایشان سازوار نیست.

حجت الاسلام محمد مطلبی، کارشناس اقتصاد اسلامی

اقتصاد اربعین؛ اقتصاد اخوت و ایثارگرایانه

یکی از مبانی اقتصاد متعارف این است که افراد به دنبال منفعت شخصی خود باشند. در این نوع اقتصاد، رفاه جامعه در صورتی تحقق پیدا می‌کند که افراد به دنبال مطلوبیت و منفعت شخصی خود باشند (منحنی پرتو). بر همین اساس اگر جایی هم در این نوع اقتصاد به دیگران کمکی می‌شود، نه به خاطر حس نوع دوستی آن‌هاست، بلکه چون رفاه و منفعت خودشان را در کمک به دیگران می‌دانند، این کار را انجام می‌دهند. در صورتی که در اقتصاد اربعین که بر گرفته از مبانی گفتمان اسلام است، روحیه اخوّت و ایثارگرانه مطرح است. در این اقتصاد، افراد زندگی خودشان را در طبق اخلاص قرار می‌دهند و محبت و مهربانی در این جامعه برقرار است. این همان اقتصادی است که در جامعه مهدوی تحقق پیدا خواهد کرد. پیاده‌روی اربعین در واقع آموزش سبک‌زندگی اقتصاد اسلامی برای همه بشریت است. این که افراد با توجه به نیاز خودشان حاضر هستند با روحیه ایثارگرانه خود، مال و سرمایه خود را در این مسیر در اختیار افراد قرار دهند.

حجت الاسلام حمزه معلی، دبیر مجمع عالی اقتصاد مقاومتی

اربعین؛ رزمایش اقتصادی پیش از ظهور

1. اربعین رزمایش شیعیان پیش از ظهور است. در راهپیمایی اربعین هیچ کس برای بذل و بخشش و سخاوتش بهانه نمی آورد. اتفاقا اربعین بیشتر صحنه بخشش نادارهاست. عاشقانی که یکسال لقمه از دهان خود و خانواده می گیرند تا شیرینی و حلاوت اطعام زائران حسینی را به خود و خانواده بچشانند و هر کدام از اعضای خانواده برای خدمت بهتر به زائرین از یکدیگر سبقت می گیرند. در اربعین مردم در هر سطحی از درآمد همه مثل هم هستند. فقیر برای بخشش عذر نمی آورد و غنی برای بخشش التماس می کند. همه آنها منت زائرین حسینی را بر سر دارند که با پذیرفتن انفاقشان، واسطه جلب رضایت سیدالشهدا و رزق و برکت زندگیشان خواهند بود. زائرین نیز به داری و نداری بخشنده نگاه نمی کنند و بدون چشم داشت، سخاوت موکب داران را هرچه که باشد ولو در حد جرعه ای آب یا دانه ای خرما می پذیرند. و چه منزل های پر زرق و برقی که صاحبان آنها خاک پای زائرین خاک و خولی حسینی را سرمه چشم می کنند تا شبی یا ساعتی را در آن منزل استراحت کنند. این تعامل میان زائران و موکب داران به گونه ای است که می توان حتی در حد صرفا چند روز معنای آن روایت را با چشم دید که در دوران امام زمان عج هر نیازمندی از جیب برادرش به مقدار نیاز بر می دارد و برادرش نیز جلوگیری نمی کند.
2. اربعین مصداقی است که ما را به کارآمدی الگوی اقتصاد مردمی امیدوار میکند. طبق آمارهای منتشر شده توسط دولت عراق، بین بیست تا سی میلیون زائر حسینی در شهر کربلای معلی جمع می شوند. هیچ کدام نه احساس تشنگی دارند و نه احساس گرسنگی. به باشکوه ترین شکل ممکن وارد میشوند، پذیرایی و در نهایت هر کدام به سمت دیار خود بدرقه می شوند. اربعین جلوه درخشان به میدان آمدن مردم است. از این الگو باید در بقیه عرصه ها نیز استفاده کرد. جالب اینجاست که در همین ماجرای اربعین، هر زمان که پای دولت در مساله ای در میان بوده، غالبا زائرین حسینی به جهت حجم بالای مسافرین، با مشکل و سوء تدبیر مواجه شده اند. از تمدید گذرنامه ها و صحبت های متناقض و مشکل ساز مسئولین مربوطه گرفته تا مساله بیمه زائرین و حمل و نقل جاده ای و ... . در این سالها همیشه کش و قوسی بوده میان موکب ها و زائرینی که مطالبه دولت اربعینی را داشتند و برخی مسئولین که این سفره را به سمت اربعین دولتی کشیده اند.

حجت الاسلام سید جواد میرزازاده، کارشناس اقتصاد اسلامی

به چالش کشیده شدن قواعد اقتصاد متعارف در اربعین

در انسان‌شناسی اومانیستی و بر مبنای اصالت لذّت و فایده‌گراییِ بنتامی، انسان به‌مثابه یک ماشین منفعت‌طلبِ بیشینه‌سازِ حساب‌گر (لذّت-درد) است که حداکثرسازی لذّت و رفاه مادی نشانه رفتار عقلایی اوست. در اقتصاد سرمایه‌داری «قیمت» تمام حرف را در عرضه و تقاضا می‌زند و حداکثرسازی سود و مطلوبیت مطابق با آن معنا می‌شود؛ البته «به شرط ثابت بودن سایر شرایط (ceteris paribus)»!. این تمام مطلبی است که ادبیات سرمایه‌داری چند قرن است به خورد دانشجویان و سیاست‌گذاران دنیا می‌دهد و بر اقتصاد جهان حکومت می‌کند.

فرهنگ اربعینی قواعد و ساختارهای روتین اقتصاد متعارف را به چالش کشید. قواعد بازار و تجارت، رابطه عرضه و تقاضا و نیز سود و زیان ماهیت و کارکرد متفاوتی به خود گرفته‌اند. نفع شخص جای خود را به نفع جمعی و ایثار داده است. خدمات اجتماعی فقط وظیفه دولت نیست. عرضه‌کنندگانی که توان رقابت ندارند از بازار خارج نمی‌شوند. هدف عرضه‌کننده فقط کسب سود نیست. هدف تقاضاکننده نیز فقط مطلوبیت مادی نیست. قیمت تمام حرف را نمی‌زند. یعنی سایر شرایط ثابت نیست؛ بلکه مدخلیت بیشتری دارد!

الگوی اربعین را می توان در بقیه مسائل اقتصادی تعمیم داد به طوری که نیازهای مردم را به وسلیه مردم منتفع کنیم فقط کافیه بستر سازی کنیم و این جریانات موجود را هدایت کنیم.

اقتصاد اربعینی نسخه ای پویا، هوشمند و تکامل یافته است به نوعی که در این رویداد بین المللی مردم نقش اصلی را ایفا می‌کنند به نوعی که می توان گفت حکمرانان اصلی مردم هستند در این جریان با همزمان با رشد، کمبودی به وجود نمی آید چون مردم آن کمبود را خیلی زود و دقیق شناسایی کرده و برطرف می کنند.

مردم به بهترین شکل از هم حمایت کرده و نقاط ضعف تشکل های یکدیگر را با نقاط قوت خود پوشش می دهند.